Zaferiye Abalıoğlu Bilim ve Sanat Merkezi

Fuat Şahinler, projeyi anlatıyor:

1930‘lu yıllarda yapımına başlanan ve Un fabrikası olarak faaliyet gösteren bina, 1944 yılında Abalıoğlu ailesi tarafından satın alınmış.

Un fabrikası olarak çalışmalarına devam ederken,1951 yılında yanına bitişik B blok inşa edilmiş, Pamuk çırçır fabrikası olarak faaliyete başlamıştır.

Tarladan toplanan kütlü pamuklar genellikle çiftçiler tarafından traktör römorklarıyla fabrikaya getirilir, önce kalitesine göre depolanır,  Binanın üst katına yerleştirilmiş olan çırçır makineleri vasıtasıyla çekirdekleri ayrılır, temizlenir. Temizlenen pamuk yaklaşık 200-210 kg balyalar halinde preslenerek tasniflenir ve iplik fabrikalarına gönderilirdi. Ayrıştırılan pamuk çekirdekleri ise alt katta depolanarak yağ fabrikalarına satılıyordu. 1965 yılında A blok da çırçır fabrikasına dönüştürülmüştü.

Ege bölgesinin özel sektöre ait en büyük tesislerinden biri olan bu fabrika, pamuk hasat sezonunda haftada 7 gün,3 vardiya halinde yoğun bir biçimde çalışıyordu. Üreticilerin genellikle köylerden şehir merkezine gelerek sosyalleştikleri, farklı köylerden gelen çiftçilerin birbirleriyle tanıştıkları, sohbet ettikleri, güncel gelişmeleri izledikleri bir oylum ortaya çıkıyordu.

İdari ofis; ortasında 8-12 kişilik kümeler oluşturan üreticilerin heyecanlı ve uzun paylaşımlarına, İzmir Ticaret Borsası Korbey’inden gelen pamuk fiyatlarını izlemeye çalışmalarına ve heyecanlı pazarlık öykülerine ev sahipliği yapmıştı.

2008 yılında değişen pamuk tarımı politikaları nedeni ile 1868 yılından o güne kadar Ege pamuğu eken Menderes havzası halkı pamuk ekimini bırakmak noktasına gelebilecek ölçüde azaltmak durumunda kalmıştır.

Tarlalarını zeytin ve nar bahçesine dönüştürenler- buğday ekimine yönelenler- önemli bir kısmı da boş bırakıp büyük şehre göçmüştür.

Fabrika bu şartlar karşısında 2008 yılında çalışmalarını sonlandırıp makinelerini peyderpey satmıştır.

Abalıoğlu ailesi köklü sanayici bir aile, sanayicilik mazisi 1941 yılına dayanıyor.

Holding bünyesinde Türkiye’ nin önde gelen sanayi kuruluşları bulunuyor, en nitelikli ürünleri erdemli olarak üretir, erdemi gözeterek alır-satar.

Abalıoğlu Holding; kurduğu iki Vakıf ile Kurumsal Sosyal Sorumluluğu kapsamında Sanat, Bilim ve Kültür çalışmalarına destek olur, öğrencilere burs verir, Doğanın korunması, erozyonun yıkıcı etkilerinin azaltılması ve bozlak alanların kazanılması amacı ile ağaçlandırma faaliyetlerinde bulunur.

 “Önce insan” ve “toplumdan aldığını büyüterek toplumla paylaşma” ilkelerinden yola çıkarak Şirket aktifinde bulunan çırçır fabrikasını temizleyip güncelleyerek Anneleri Zaferiye Abalıoğlu’nun adını verdikleri bilim ve sanat merkezi haline dönüştürmeye yönelmişlerdir.

Binanın sanat atölyesi haline getirilen bölümlerinde;

-2012 yılında Avrupa Birliği fonlarının desteği ile Türkiye’den ve AB Ülkelerinden değerli sanatçıların katılımıyla “Kültürlerarası Resim Kampı” düzenlendi.

-2014 yılında PAÜ öğrencileri için Prof. Dr. Mustafa Pilevneli, Prof. Dr. Erol Eti, Prof. Dr. Tahsin Hancıoğlu’nun önderliğinde “Mozaik Yaz Okulu” düzenlendi.

-2015 yılında Bedri Baykam’ın Sanat direktörlüğünde Uluslararası Plastik Sanatlar derneğinin değerli üyelerinin katılımlarıyla  “Sivil Toplum Diyaloğu için Sanat Projesi”  yapıldı.

Binanın sergi salonu haline getirilen salonlarında resim sergileri açılmaya başlanmış olup, salonlarında öğrencilere yönelik Bilim, sanat, kültür alanlarında programlar düzenlenmekte, eğitimler verilmektedir.

Mimari çalışmalar:

Yapı hakkında 2007 yılında (resim-1) Prof. Orhan Şahinler tarafından bir geliştirme çalışması ve taslakları yapıldı.

Daha sonra 2011 Kasım ayından itibaren Yük Mimar Fuat Şahinler ve yardımcıları tarafından yenileme çalışması başladı. 2017 yılı sonunda tüm yerleşkenin bitmesi planlanmaktadır

Yapı tarzı:

1932 yılında yapılmış olan kısım (A Blok) 460 cm yükseklikli, alt katı 110 cm kalınlığında doğal taş ile örülmüş duvarlar, ara kat döşemesi ahşap, üst katı 300 cm yüksekliğinde 60 cm kalınlığında harman tuğlası ile örülmüş, çatı makasları serbest açıklığı 1100 cm olan ahşap makaslar ile yapılmış, çatı üstü kaplama tahtaları verevine –balık sırtı- tarzında geçme ahşap tahta ile çakılmış, tahtaların kesitlerinden anlaşıldığı gibi el testeresi (al-ver testere) hazırlanan ve kurutulan gelenekleri yansıtan iyi bir işçilik yapılmış olduğu görülmüştür.

Çatı kaplamasının %80 i orijinal, %20 si aslına uygun ölçülerde yeniden imal edildi. Pek tabii ki 15/28 cm kalınlıkta ahşap keresteyi ülkemizde bulmak zor olduğu için, Mimar Vedat Tokyay Bey’in yakın ilgisi ve yardımı ile Almanya- Magdeburg’dan lamine ladin ağacından kereste getirilerek eksik kısımlar imal edildi.

1951 yılında yapılan B blok alt katı 460 cm kabayonu taş ile 80 cm kalınlıkta,

Üst katı 450 cm 60 cm harman tuğlası, çatısı kırık betonarme plak biçiminde tasarlanmış çelik gergi çubuğu ile duraylılığı sağlanmış, heyecan verici bir çatkı.

Ayrıca şu anda atıl halde bulunmakla birlikte zamanında, fabrikanın yanından geçen bağırsak deresi üzerine kurulu bulunan Su türbini ile kendi elektriğini üretme yetisine sahip bir işletme olarak çalışmıştı, sökülen enerji santrali ve eski çırçır fabrikası makinelerinden bir bölümü yapının bahçesinde sergilenmektedir.